رفیق بی‌کلک؛ اتوبوس
تقریبا در همه نقاط جهان، اتوبوس کارآمدترین وسیله برای گردشگران است چراکه شتاب خودروهای شخصی را ندارد و مثل قطار از بیراهه‌ها نمی‌گذرد. اتوبوس یک محیط اجتماعی است که جهانگردان و گردشگران علاوه بر تماشای مناظر زیبا و جذاب با هم به تبادل اطلاعات و افکار می‌پردازند و حتی برداشت‌های خود را طی یک کنفرانس کوچک اتوبوسی به دیگر همسفران انتقال می‌دهند. اتوبوس کاراترین وسیله نقلیه زمینی برای مسافرت‌های طولانی است، به شرط آن که کیفیت و امکانات رفاهی مناسبی داشته باشد و هرگز از مسیر اصلی خود منحرف نشود. در آلمان، اسپانیا، ایتالیا، انگلستان و فرانسه 30 درصد از مسافرت‌های زمینی با استفاده از اتوبوس‌های توریستی انجام می‌شود و در آمریکای جنوبی بیش از 50 درصد سفرهای گردشگری به وسیله اتوبوس صورت می‌پذیرد.
دکتر گودا کریس برنر، کارشناس و تحلیلگر توریسم می‌گوید: مسافرت با اتوبوس مثل کشتی بخار برای هر جهانگردی جالب است. آنها می‌توانند از پشت شیشه‌های بلند مناظر دشت‌ها، شهرها و دهکده‌ها را تماشا کنند و عکس بگیرند. حال این که می‌توانند از راننده و راهنمای سفر خود بخواهند توقف کوتاهی در این نقاط داشته و با مردمان آنجا گفت‌و‌گو کنند. این حرف‌ها اگرچه برای گردشگران حرفه‌ای کمی مضحک به نظر می‌رسد، اما برای گردشگران تفریحی و آماتورها تحقق روزنه‌های جدید و کسب تجربه‌های تازه را به همراه دارد.»
این کارشناس می‌گوید: «سفر با اتوبوس در فاصله دهه‌های 50 و 60 میلادی رونق گرفت و از همان زمان شرکت‌های بزرگ و چندملیتی جهانگردی بخشی از توان خود را برای این منظور سازماندهی کردند. اکنون در اروپا باکیفیت‌ترین تورهای قاره‌‌ای از طریق اتوبوس انجام می‌شود و جهانگرد‌ها یا مسافران داخلی باید از ماه‌ها قبل در برنامه این تورها جا رزرو کنند. این یک تبلیغ نیست بلکه واقعیتی است که اتوبوس در 50 سال گذشته به دست آورده و رونق مسافرت‌های زمین به دنبال داشته است.»
به نظر دکتر «برنر» اتوبوس وسیله لوکس و مجللی است که ظاهر یکنواخت قطارها و محدودیت فضای اتومبیل‌های شخصی را ندارد. در طراحی اتوبوس‌های مسافرتی از نبوغ طراحان و معماران محیط برای افزایش حس آرامش بخشی به مسافران استفاده شده است.
مسافرت با اتوبوس در ایران
در همه شهرهای کشور حداقل یک پایانه بزرگ بین شهری برای تردد اتوبوس‌های جاده در نظر‌گرفته شده است و در پایتخت این وظیفه به عهده 4 پایانه با ناوگانی حدود 15هزار دستگاه اتوبوس قرار دارد. تا پیش از سال 78میانگین عمر مفید این ناوگان 28سال بود و اغلب اتوبوس‌ها از وضعیت فنی و ظاهری مناسبی برخوردار نبودند و هرازگاهی با سوانح تلخ و جبران‌ناپذیری روبه‌رو می‌شدند.از ابتدای دهه 80 شرایط عوض شد و ناوگان اتوبوس‌های جاده‌ای ایران با همکاری شرکت‌های خودرو‌سازی، اتحادیه‌ها و کمک‌های دولت به روزرسانی و نوسازی شد. این اتفاق تا سال 84 به کندی پیش رفت و از نیمه دوم سال 85 با ورود سالانه 1500 دستگاه اتوبوس جدید و از رده خارج‌شدن اتوبوس‌های فرسوده و قدیمی شتاب گرفت.
از 5 سال گذشته تا امروز بیش از 120 هزار دستگاه اتوبوس بین شهری با میانگین سنی 7 سال در کشور فعالیت می‌کنند و مقرر شده است 8 کارخانه اتوبوس‌ساز ایرانی سالانه 7 هزار دستگاه اتوبوس جدید را به این ناوگان بیفزایند. علی فرامرزنیا صاحب‌نظر حوزه گردشگری می‌گوید: «قیمت بالای بنزین، گستردگی راه‌ها و کهنسال بودن سن ناوگان هوایی و ریلی کشور از دلایلی است که باعث شده مردم از ناوگان اتوبوس‌های بین شهری استقبال کنند.» به گفته این کارشناس، «آنچه بیش از گذشته باید مورد توجه و بازنگری قرار بگیرد، بهسازی و به‌روزرسانی وضعیت پایانه‌های مسافربری است که متاسفانه چندان مطلوب نیست.»
روان‌شناسی سفر با اتوبوس
گذشته از ابعاد اقتصادی و فرهنگی سفر، مسافرت با اتوبوس به لحاظ روانی اثرات مثبتی را به همراه دارد. دکتر شیرین خرمشاهی، روان‌شناس در این باره می‌گوید: «سفر با اتوبوس از دو بعد اجتماعی و فردی حائز اهمیت است. وقتی می‌گوییم اجتماعی منظور این است که شما در تعامل نزدیک با مسافران دیگر قرار دارید و یک خانواده مشترک یا تیم را تشکیل می‌دهید. در طول سفر باید به حقوق آنها احترام بگذارید و باعث آزار همسفرانتان نشوید. همچنین می‌توانید با آنها ارتباط برقرار‌کرده و دیدگاه‌های خود را مطرح کنید. همین صحبت‌های چند ساعته می‌تواند شما را از مسائلی که تا پیش از این، در زندگی‌تان روی داده است، دور کند و آرامش فکری را به ذهن شما بازگرداند. در سفرهای اتوبوسی شما این امکان را دارید تا در مناظر و موقعیت‌های مختلف توقف کرده و روی زیبایی‌ها، جذابیت‌ها و دیگر ویژگی‌های مکانی آنجا تمرکز کنید. این مسائل را اگر کنار هم بگذارید، به این نتیجه خواهید رسید که سفری هدفمند و آرامش بخش را تجربه کرده‌اید و از طرفی، استرس پرواز با هواپیما و مشکلات ناشی‌از تاخیر قطارها را ندارید. به اعتقاد این روان‌شناس، به لحاظ فردی سفر با اتوبوس صرفه‌جویی در هزینه‌های مسافرت و ایمنی را برای شما به همراه دارد. در اتوبوس فرصت دارید تا برنامه‌های سفر خود را مرور کنید یا به کارهای دیگرتان برسید، بدون آن که دغدغه رانندگی کردن داشته باشید. در حال حاضر مسافرت با اتوبوس به افرادی که از مشکلات ناشی از افسردگی حرفه‌ای و اجتماعی رنج می‌برند، توصیه می‌شود و در پیشگیری و درمان بیماری آلزایمر بسیار موثر است. این روان‌شناس توصیه می‌کند اگر با اتوبوس سفر می‌کنید، حتما دفترچه کوچکی تهیه کنید و همه اتفاقات و نقاط مهم و دیدنی سفر خود را در آن یادداشت کنید. با مرور این دفترچه بارها سفر خود را تکرار می‌کنید و از آن لذت می‌برید.
مهرزاد زندگانی
