جان خود را به دست راهنمایان بدون کارت نسپارید

ساعت 30‌/‌4 یکی از جمعه‌های پاییزی سال‌‌90، میدان آرژانتین تهران مملو از مسافرانی است که از این اتوبوس به آن اتوبوس می‌روند و در‌تلاشند راهنمای تور خود را پیدا کنند. راهنمایان نیز با فهرستی از اسامی مسافران، مقابل اتوبوس‌ها ایستاده‌اند و مسافران خود را جستجو می‌کنند. این راهنمایان قرار است مسوولیت رهبری گروه‌های کوچک و بزرگی که این روز پاییزی را برای سفر انتخاب کرده‌اند، به عهده بگیرند. آنها قرار است مسافران خود را به مقصدی از پیش تعیین شده برده، اطلاعات لازم درباره جاذبه‌های مسیر را در اختیار آنها قرار دهند، امکان تعامل اجتماعی و گفت‌وگوهای جمعی را ایجاد کنند، وسایل آرامش و راحتی مسافران را فراهم و در صورت بروز هر حادثه یا بحران، مدیریت گروه را به عهده بگیرند. آنها قرار است مسافران را متفاوت از آنچه بوده‌اند، به مبدأ برگردانند.

من همراه گروهی از اعضای کمیته حقوقی انجمن صنفی راهنمایان تهران، به میدان آرژانتین آمده‌ام تا از آنچه اتفاق می‌افتد گزارشی تهیه کنم. دبیر کمیته حقوقی این انجمن، به اتوبوسی نزدیک می‌شود و سراغ راهنمای تور را می‌گیرد. راهنما حاضر می‌شود و به سوالات دبیر کمیته حقوقی پاسخ می‌دهد: «نام؟ نام خانوادگی؟ شماره کارت...؟» و اینجاست که راهنما پاسخ می‌دهد کارت ندارد و حتی دوره راهنمایان گردشگری را هم نگذرانده است! ساعت 7‌صبح، از 25 توری که بازرسی می‌شوند، فقط 5‌‌راهنما هستند که کارت راهنمای گردشگری دارند!

همه‌کاره‌های تور

با جلال نصیریان، مدیر یکی از موسسه‌های آموزشی که دوره‌های کوتاه‌مدت راهنمایان گردشگری را هم تدریس می‌کند، به گفت‌وگو می‌نشینم. او درباره شغل راهنمای گردشگری می‌گوید: «راهنمایان 5 نقش اساسی دارند که باید در تور ایفا کنند؛ نقش اول آنان، معلمی است. راهنمایان به عنوان معلم و میزبان، وظیفه ارائه اطلاعات به مسافران را دارند. آنها موظفند به عنوان راهنما، قبل از ورود مسافران به هر‌منطقه، آنها را از آنچه لازم است بدانند، آگاه کنند تا مسافر گرفتار مشکلی نشود. نقش دیگر راهنمایان، پرستاری است. راهنما باید بتواند در مواردی که مسافران دچار ضعف و بیماری می‌شوند، به آنها کمک کند و بر همین اساس در دوره راهنمایان گردشگری، درس کمک‌های اولیه گنجانده شده است. نقش سوم راهنما را می‌توان سرگرم‌کنندگی او دانست. راهنما باید بتواند بذله‌گو باشد، اما در عین حال به ورطه لودگی نیفتد. او باید بتواند در عین شوخ طبعی، احترام ملیت‌ها و قومیت‌ها را حفظ کند. نقش دیگر راهنمایان، مدیریت است. راهنما باید بتواند گروه را مدیریت کند و بخصوص مدیریت زمان داشته باشد و اما مهم‌ترین نقش یک راهنما، نقش او به عنوان یک سفیر است. راهنما یک سفیر فرهنگی است و
این‌مساله بخصوص در تورهای ورودی حائزاهمیت است. حتی می‌توان گفت راهنمایان گردشگری می‌توانند هر گردشگر را به سفیری برای فراخواندن مسافران دیگر‌ تبدیل کنند.

وقتی از او درباره این که چگونه می‌توان راهنمای تور شد می‌پرسم، می‌گوید: فردی که مایل است به عنوان راهنما فعالیت کند، باید دوره‌های راهنمایان را بگذراند تا بتواند آن 5 نقش اساسی را ایفا کند. در دروسی که در دوره راهنمایان گردشگری تدریس می‌شود، آمادگی لازم برای ایفای این نقش‌ها در راهنما ایجاد می‌شود و کسی که این دوره‌ها را نگذرانده باشد، نمی‌تواند ایفاکننده آن نقش‌ها باشد.

او در پاسخ به این سوال که سابقه آموزش راهنمایان  در کشور ما به چه زمانی برمی‌گردد، با اندکی تامل اضافه می‌کند: در کشور ما از سال 1342 با تاسیس سازمان جلب سیاحان و با نظارت و پشتیبانی دولت، دوره‌هایی برای راهنمایان تدوین و تدریس شد. از همان آغاز، پذیرش یک فرد به عنوان راهنما، الگوهای خاص خود را داشت و افرادی برای راهنمایی انتخاب می‌شدند که ظرفیت، شایستگی و لیاقت این کار را داشته باشند، به عنوان مثال کسی که مردم‌گریز بود، نمی‌توانست راهنما شود. راهنمایان علاوه بر دروس تئوری، سفر هم می‌کردند و بدون پرداخت هزینه و با حمایت دولت، در محوطه‌های گردشگری ازجمله تخت جمشید به مدت یک یا 2 هفته مستقر می‌شدند و آموزش عملی می‌دیدند.

آموزش گردشگری نوعی سرمایه‌گذاری برای آینده است. چراکه گردشگری مقوله ای است که نیازمند برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری بلندمدت است. مثال آشکار، کشور همسایه ما ترکیه است که برنامه‌ریزی توریسم را از زمان تورگوت اوزال آغاز کرد و حالا با گذشت 20 سال و اندی، بیش از 25 میلیون گردشگر خارجی دارد.

پیش از انقلاب اسلامی، دانشکده‌ای هم با عنوان مدرسه عالی اطلاعات و جهانگردی و نیز مرکز آموزش جهانگردی فعالیت خود را آغاز کرد. پس از انقلاب، آموزش راهنمایان تعطیل شد، اما در سال‌‌73 ما دانشکده‌ای را با همکاری دانشگاه جامع علمی ـ کاربردی و سازمان مراکز ایرانگردی و جهانگردی در میگون تاسیس کردیم و کاردانی گردشگری در آنها تدریس شد و بعد هم دانشگاه‌های دیگر ازجمله دانشگاه علامه طباطبایی به تدریس جهانگردی پرداختند.

نصیریان درباره وضع کنونی دوره راهنمایان گردشگری می‌گوید: هم‌اکنون در تهران، 7 موسسه خصوصی، دوره‌های کوتاه‌مدت راهنمایان گردشگری را برگزار می‌کنند. دروس این دوره، مصوب بخش آموزش سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است. راهنمایان پس از پذیرفته شدن در مصاحبه ورودی و با طی 14 عنوان درسی در 350 ساعت، آماده آزمون جامع سازمان می‌شوند. صلاحیت دانشجویان پذیرفته شده در این آزمون، از طریق احراز مدرک عدم سوءپیشینه و آزمایش عدم اعتیاد، بررسی می‌شود. دانشجویانی که از تمامی این آزمون‌ها سربلند بیرون می‌آیند، کارت راهنمای گردشگری با اعتبار یکساله دریافت می‌کنند و از آن پس می‌توانند راهنمای تور باشند.

با جلال نصیریان خداحافظی می‌کنم و راهی جایی دیگر می‌شوم تا ببینم در ایران چه کسی مسوول کنترل کارت راهنمایان هنگام اجرای تور است.

انجمن صنفی راهنمایان استان تهران، به موجب نامه 350 / 1/ 89 از تاریخ 13 /2/ 89 مجوز نظارت و بازرسی وضعیت راهنمایان در مبادی حرکت تور را دارد. طبق مفاد این نامه، آژانس‌ها موظفند راهنمایان کارت‌داری را که آگاهی‌های لازم راجع به مسیر و جاذبه‌ها دارند و شوون اسلامی و ایرانی را رعایت می‌کنند، همراه تورها اعزام کنند و انجمن صنفی راهنمایان استان تهران، اجازه بازرسی و کنترل این موارد را در مبادی حرکت تورها دارد. نامه فوق به آژانس‌های مسافرتی ابلاغ شده است و آنها مطلع هستند که تورها باید راهنمای کارت دار داشته باشند.

آرش نورآقایی، رئیس هیأت مدیره این انجمن می‌گوید: ما طرفدار برخورد قانونی با این مسأله هستیم، اما در آغاز باید بدانیم آیا سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، بخشنامه استفاده از راهنمایان کارت دار را که به آژانس‌های مسافرتی ابلاغ کرده است، به صورت جدی پیگیری می‌کند یا خیر و تنها بعد از مطمئن شدن از این قضیه است که می‌توانیم آژانس‌ها را موظف به استفاده از راهنمایان کارت دار بدانیم.

وی از ارائه پیشنهادی برای چگونگی برخورد با آژانس‌ها خودداری می‌کند، او معتقد است: ما می‌توانیم از همکاری آژانس‌ها با راهنمایان بدون کارت، شاکی باشیم و شکایت خود را به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ـ که مرجع تصمیم‌گیرنده در این مورد است ـ ارائه کنیم، اما ارائه پیشنهاد برای چگونگی برخورد با آژانس‌های متخلف، خارج از محدوده کاری ماست.

فرشاد طهمورثی شال، نایب رئیس هیأت مدیره انجمن صنفی راهنمایان استان تهران نیز می‌گوید: راهنمایان عضو انجمن به صورت داوطلبانه، بررسی تورها در مبدأ را به عهده گرفته‌اند و جمعه‌ها برای بازرسی به میادین اصلی می‌روند. آنها گزارش‌های خود را به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری می‌فرستند و اگر سازمان برخوردی قاطعانه با آژانس‌های متخلف صورت ندهد، این آژانس‌ها به کار خود ادامه می‌دهند و تلاش اعضای داوطلب انجمن صنفی نیز هدر می‌رود.

برای تکمیل گزارش، در اینترنت گشتی می‌زنم تا ببینم در کشورهای دیگر با این معضل چگونه برخورد می‌شود. در بعضی کشورها، اطلاع‌رسانی گردشگران در دستور کار قرار گرفته، به عنوان مثال در یونان، در اطراف موزه‌ها و دیگر جاذبه‌های گردشگری، پوسترهایی نصب شده که از گردشگران می‌پرسد: آیا راهنمای گردشگری شما کارت دارد؟ به این ترتیب گردشگران، خود عاملی می‌شوند برای کنترل کارت راهنمایان.

در ایتالیا مسوول چک کردن کارت راهنمایان گردشگری، پلیس است و اگر راهنمایی بدون کارت اقدام به برگزاری تور کند، توسط پلیس جریمه می‌شود. پلیس ایتالیا آموزش خاصی می‌بیند برای این‌که راهنمایان غیرمتخصص را از روی رفتار‌ حرکات دست و صورت تشخیص بدهد.

در چین مجوز آژانس متخلف که برای اولین بار اقدام به استفاده از راهنمای بدون کارت کرده،15 تا 30 روز به حالت تعلیق درآمده و در صورت تکرار مجدد، مبلغی بین 780 ‌تا 3100 دلار جریمه برای آن در نظر گرفته می‌شود.

در سنگاپور قوانین سخت‌تری در انتظار متخلفان است. مدیر آژانسی که از راهنمای بدون کارت برای رهبری تورش استفاده کند، حداقل 5000 دلار جریمه نقدی می‌شود یا 6 ماه حبس در انتظار او خواهد بود و در بعضی موارد هر دو جریمه شامل حال این مدیر متخلف می‌شود.

در کشورهای دیگر هم وضع به همین منوال است. همان‌طور که کسی بدون مجوز نمی‌تواند طبابت کند، هیچ راهنمای گردشگری بدون کارتی هم اجازه برگزاری تور را ندارد.

منصفانه نیست در حالی که افرادی زمان و هزینه خود را صرف تحصیل در دوره راهنمایان می‌کنند، در آزمون‌های متعدد شرکت کرده و از آنها سربلند بیرون می‌آیند، صلاحیت بهداشتی و روانی‌شان تایید می‌شود و بالاخره کارت راهنمای تور دریافت می‌کنند، در خانه باشند و کسانی که نه صلاحیت دارند و نه آموزش دیده‌اند و نه توانایی برگزاری تور را دارند، هر جمعه با جسم و جان و روح مردم ما بازی کنند.

شایسته نیست در کشوری که از 50 سال پیش تاکنون دوره راهنمایان گردشگری برگزار می‌شده است، 80 درصد تورها با راهنمای بدون کارت راهی سفر شوند.

ژاله ابراهیمی